Dân quân tự có lực lượng đông đảo, tại chỗ và rộng khắp, là con em của nhân dân. Các hoạt động của Dân Quân Tự Vệ đều gắn liền với cuộc sống của bản thân và gia đình, quê hương, thôn, bản và đơn vị cơ sở; nội dung tuyên truyền, hành động của Dân Quân Tự Vệ có tác động, ảnh hưởng trực tiếp tới nhận thức và hành động của quần chúng nhân dân ở cơ sở.

Làm công tác dân vận vừa là chức năng, nhiệm vụ vừa là yêu cầu thực tế đối với lực lượng vũ trang nói chung, lực lượng Dân Quân Tự Vệ nói riêng trong nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay. Trong đó, vai trò của Dân Quân Tự Vệ tại những cơ sở vùng sâu, vùng đặc biệt khó khăn lại càng có vị trí quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cùng với lực lượng vũ trang nhân dân, Dân Quân Tự Vệ có chức năng là đội quân chiến đấu, công tác và lao động sản xuất; là lực lượng trực tiếp tuyên truyền, vận động nhân dân đóng góp sức người, sức của, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền ở cơ sở; cũng là lực lượng nòng cốt trong việc tổ chức và duy trì các hoạt động sản xuất trên tất cả các lĩnh vực công, nông, lâm nghiệp, cũng như trong giao thông vận tải, dịch vụ, y tế, giáo dục… 

Những năm gần đây, tuy có tác động ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường trước âm mưu thủ đoạn của các thế lực thù địch nhưng lực lượng Dân Quân Tự Vệ vẫn luôn được cấp ủy Đảng và chính quyền, tin tưởng, là lực lượng nòng cốt trong việc bảo vệ Đảng, chính quyền, bảo vệ nhân dân ở cơ sở. 

Dân Quân Tự Vệ có lực lượng đông đảo, tại chỗ và rộng khắp, là con em của nhân dân, vì vậy, các hoạt động của Dân Quân Tự Vệ đều gắn liền với cuộc sống của bản thân và gia đình, quê hương, thôn, bản, đơn vị cơ sở; nội dung tuyên truyền, hành động của Dân Quân Tự Vệ có tác động, ảnh hưởng trực tiếp tới nhận thức và hành động của quần chúng nhân dân ở cơ sở. 

Dân Quân Tự Vệ thường xuyên và trực tiếp được cấp ủy, chính quyền các cấp lãnh đạo và chỉ đạo, được cơ quan quân sự địa phương trực tiếp quản lý và hướng dẫn. Do đó, trong tình hình hiện nay, để Dân Quân Tự Vệ tiến hành công tác vận động quần chúng đạt kết quả cao, các cấp ủy Đảng, chính quyền, cơ quan quân sự địa phương phải có các nội dung, biện pháp thích hợp và phải thường xuyên được đổi mới, luôn kết hợp chặt chẽ giữa nội dung, hình thức và biện pháp tổ chức.

Việc nêu cao tinh thần, trách nhiệm của lực lượng Dân Quân Tự Vệ cần phải đặt lên hàng đầu. Dân Quân Tự Vệ thường xuyên trực tiếp tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân, hiểu rõ các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, hiểu rõ và nắm vững các nghị quyết, chủ trương, quy định của cấp ủy Đảng và chính quyền đoàn thể ở địa phương tổ chức hướng dẫn tự giác và nghiêm chỉnh chấp hành. 

Đặc biệt đối với vùng cao, cần tập trung đi sâu tuyên truyền, vận động và tổ chức thực hiện từng nội dung cụ thể, thiết thực trong từng thời gian cần thiết như: tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện các chỉ tiêu về phát triển kinh tế của địa phương, thực hiện nếp sống gia đình văn hóa, dân số kế hoạch hóa gia đình; chấp hành nghiêm chỉnh các điều luật quy định về kinh tế, an toàn xã hội và các nghĩa vụ của công dân đối với Nhà nước, địa phương; chống các tập tục và hoạt động mê tín dị đoan, hoặc lợi dụng mê tín dị đoan làm tổn hại đến đời sống vật chất tinh thần và sức khỏe của nhân dân... 

"Bản thân mỗi Dân Quân Tự Vệ phải nêu cao cảnh giác và tổ chức hướng dẫn quần chúng nhân dân không bị kẻ địch và phần tử xấu kích động, lôi kéo và mua chuộc. Đồng thời, phải làm cho quần chúng nhân dân hiểu rõ và có trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở địa phương cơ sở chính là bảo đảm an toàn cuộc sống, tính mạng cho mỗi gia đình và mọi công dân”. Để tiến hành làm công tác dân vận có kết quả, mỗi chiến sỹ Dân Quân Tự Vệ trở thành một cán bộ "dân vận khéo” ở cơ sở về nội dung, cách tiến hành công tác dân vận. Ở cơ sở, cần đưa chương trình giáo dục chính trị thường xuyên hàng năm cho các đối tượng Dân Quân Tự Vệ. 

Đồng thời, căn cứ vào nhiệm vụ, đặc điểm cụ thể của từng địa phương để có nội dung, biện pháp tiến hành công tác dân vận một cách hiệu quả thiết thực và cần có biện pháp cụ thể để thực hiện pháp lệnh Dân Quân Tự Vệ một cách triệt để nhất. Có như vậy, Phong trào "Dân vận khéo” trong quân đội sẽ ngày càng được nâng cao chất lượng, hiệu quả, đáp ứng nhiệm vụ trong tình hình mới.